Վարդան Մարտիրոսյան

Նոր մայրաքաղաք՝ Տուշպա-Վան
Ասորեստանյան զորքերի կողմից մայրաքաղաքի ավերումից հետո անհրաժեշտություն էր առաջացել կառուցելու նոր մայրաքաղաք։ Դա իրագործում է Սարդուրի I (Ք.ա. մոտ 835-825) արքան, որն արդեն իրեն կոչում էր «մեծ արքա, հզոր արքա, տիեզերքի արքա, Նաիրիի արքա»։ Նա Վանա լճի արևելյան ափի վիթխարի ժայռի լանջին կառուցեց Տուշպա մայրաքաղաքը, որը
դարձավ թագավորության տնտեսական և քաղաքական կենտրոնը։ Տուշպայի
դերակատարումն այնքան նշանակալի էր, որ Իշպուինիի և Մենուայի համատեղ
գահակալության շրջանից սկսած՝ «Տուշպա քաղաքի կառավարիչ» տիտղոսը
դարձավ արքայական տիտղոսաշարի անբաժան մասը: Հաջողությամբ շարունակելով պայքարը՝ Սարդուրին նաև կարողացավ չեզոքացնել ասորեստանյան սպառնալիքն ու զգալիորեն ընդլայնեց պետության սահմանները դեպի արևելք։ Այս արքայի ժամանակաշրջանից արդեն սկսվեց
Վանի թագավորության վերելքը։ Սարդուրի արքայի մյուս կարևոր նորարարությունն էր սեպագրի ներմուծումը։ Վանի թագավորությունից մեզ հասած առաջին սեպագիր արձանագրությունները հայտնի են Սարդուրիի անունով և գրված են ասուրերենով:

Задание 6. Прочитайте текст.

В одной стране жил чудесный певец. Он пел прекрасные песни. Его песни были не только прекрасными, но они имели цвет. Они были разноцветными. Вы скажете – так не бывает. В сказке всѐ бывает. Его разноцветные песни были так хороши, что скоро он стал любимым народным певцом. Но он не был счастлив. Он не был счастлив потому, что ни разу он не спел песню, которая понравилась бы всем. Когда он пел розовые и зеленые песни, его слушали все юноши и девушки, а старики проходили мимо. Когда же певец пел красные и синие песни, то все люди средних лет открывали окна и двери, зато маленькие дети не обращали на них внимания. Но люди были разными не только по возрасту, но и по характеру. Веселые люди любили желтые и ярко-красные песни. Грустным и скучным людям нравились песни темные, коричневые и лиловые. Легкомысленным людям нравились песни любого цвета, но чтобы они были яркими и нарядными. Всю жизнь певец искал такую песню, которая понравилась бы всем – старым и молодым, жизнерадостным и печальным, задумчивым и легкомысленным. Из его светлой души вылетали песни удивительной красоты. Но каждый раз был человек, которому эта песня не нравилась. И певец сказал себе: «Значит, я плохо пел, если ни одна моя песня не понравилась всем».

Его слова услышало Солнце.

– Мой брат! – сказало Солнце. – Каждому нравится свое. И это очень хорошо.

– Что же здесь хорошего?

– Как что? – сказало Солнце. – Если всем будет нравиться одно и то же, у всех будут одинаковые чувства и одинаковые мысли. Тогда жизнь остановится и тебе не надо будет сочинять новые песни, а мне каждое утро появляться на небе.

Певец понял, и ему стало легко и весело. Он снова запел свои песни. Они были разные. Но каждый слушал ту, которая ему больше нравится.

Какой-чудесный, зеленый, желтый, розовый, легкомысленый,
Какие-прикрасные, расноцветный, хорошие, малинкие,
Какая

Գանձեր ունեմ անտա՜կ, անծե՜ր,
Ես հարուստ եմ, ջա՜ն, ես հարուստ
Ծով բարություն, շընորհք ու սեր
Ճոխ պարգև եմ առել վերուստ։

Անհուն հանքը իմ գանձերի,
Սիրտս է առատ, լեն ու ազատ.
Ինչքան էլ որ բաշխեմ ձըրի
Սերն անվերջ է, բարին՝ անհատ։

Երկյուղ չունեմ, ահ չունեմ ես

Գողից, չարից, չար փորձանքից,
Աշխարհքով մին՝ ահա էսպես
Շաղ եմ տալիս իմ բարձունքից։

Ես հարուստ եմ, ես բախտավոր
Իմ ծընընդյան պայծառ օրեն,

Էլ աշխարհ չեմ գալու հո նոր,
Իր տրվածն եմ տալիս իրեն։

ա․ Ե ՞րբ է ստեղծվել Վանի թագավորությունը։ Ի՞նչ այլ անուններով է այն հայտնի։
Ք․ա 9-երորդ դարում   ուրարտու վանի բիայլինի
բ. Բացատրի՛ր։ Ի՞նչ դեր ուներ երկաթը թագավորության կյանքում, ինչպե՞ս էր այն նպաստում
թագավորության կայացմանը։

գ. Ներկայացրո՛ւ և վերլուծի՛ր։ Ի՞նչ միջոցներ ձեռնարկեցին Վանի արքաները՝ երկիրը միավորելու,
ընդլայնելու և կայունացնելու համար: Ինչո՞ւ։

Задание 2. Напишите глаголы в скобках в форме настоящего времени.

1. Кто (знать)_________________ это слово? 2. Он (рассказывать)_____________ о своей поездке в Германию.3. Ты (работать) _______________________в школе. 4. Где вы (отдыхать) ________________________летом? 5. Мы (читать) ___________ по-русски. 6. Вы меня хорошо (понимать)_______________________? 7. Она часто (слушать)___________________ эту группу. 8. Я (заканчивать) __________________ писать сочинение. 9. Где ты (покупать)_______________________ фрукты и овощи? 10. Мои родители часто (посещать)______________________________ театр.

Задание 3. .Запишите данные в скобках глаголы в прошедшем времени.

Тигр вдруг (убежать)_______________. Рысь долго (спать)_________________. Дельфины (плавать) _________________в дельфинарии. Котёнок (прыгнуть) _____________________ со скамейки. Заяц (сидеть)_________________ в орешнике. Волчица грозно (зарычать)____________________. Охотник (стрелять) ___________ метко. Зверь (испугаться)____________________. Медведица (спрятаться) ____________________ в кустарнике. Звуки (слышаться)______________________ издалека.

Задание 1.Притча «Кто чем богат, тот тем и делится!»

Приобрёл себе как-то хороший человек новый дом — большой, добротный и красивый, да ещё и с большим плодоносящим яблоневым садом. Рядом в стареньком домике жил завистливый сосед, который постоянно пытался испортить ему настроение: то мусор под ворота подкинет, то ещё какую гадость сотворит. Однажды проснулся человек в хорошем настроении, вышел на крыльцо, а там — ведро стоит с помоями. Взял он ведро, помои вылил, вычистил до блеска ведро, насобирал в него самых больших, спелых и вкусных яблок и пошёл к соседу. Обрадовался сосед, услышав стук в дверь, и злорадно подумал: «Ну, наконец-то я его достал!». Открывает дверь в надежде на скандал, а человек протягивает ему ведро с яблоками и говорит: — Кто чем богат, тот тем и делится!

Вопросы к тексту:

1.Какой дом приобрел хороший человек?
большой, добротный и красивый, да ещё и с большим плодоносящим яблоневым садом

2. Кто был его соседом?
завистливый сосед, который постоянно пытался испортить ему настроение:

3.Как завистливый сосед портил настроение хорошему человеку ?
то мусор под ворота подкинет, то ещё какую гадость сотворит

4. Как бы вы поступили, если бы вы обнаружили на своем пороге ведро с мусором?
Я бы пошёл к соседу и сказал что бы он больше так не делал

5. В чем мораль притчи?
Мораль притчи в том что если ты делаешь хороший поступок то тебе это возвращается

Сосед и хороший человек станут друзьями. Но потом сосед покинет страну из-за проблем со здоровьем. И уже через несколько лет когда у него не будет денег на жизненно важную операцию хороший человек вернётся и поможет с деньгами. После операции они начнут жить вместе. И останутся верными друзьями на всегда.

1.Զույգ նախադասությունները միացրո՛ւ, մեկ բարդ նախադասություն դարձրո՛ւ՝քանի  ձևով կարող ես:

Փողոցի ծայրը բաժանվում է նեղ ճանապարհների, որոնք տանում են դեպի այգիները:
Զրույցը լռում էր և նրանք լսում էին ջրերի ձայնը:
Վեր բարձրանալիս որսորդը զգաց, որ մեկը հետևում է իրեն:
Անունը Ծիրանի տափ է, բայց ծիրանի ոչ մի ծառ չկա այնտեղ:
Ժամանակին հսկաներ են ապրել և իհարկե այդ ձորերը նրանց համար առուներ են եղել:
Շինականին քարափի գլխի հովը դուր եկավ, որտեղ կալին կալսածը հեշտ կլիներ քամուն տալ:
Ես ուրախ կլինեմ, երբ ամեն ինչ կկարգավորվի:
Դու քաջ ես ու անձնվեր և դու կարդարացնես մեր հույսերը:

2.Փակագծերում տրվածներից ընտրել այն բառը, որը փոխաբերական իմաստով կլրացնի տողասկզբի բառին։
1. առվակ (կարկաչուն, մոլորված, լայն)
2. ժայռ (բարձր, մտախոհ, ուղղաձիգ)
3. ծաղիկ (բուրավետ, դեղին, ժպտուն)
4. փողոց (ուրախ, ասֆալտապատ, լայն)
5. սենյակ (կահավորված, նորոգված, հյուրընկալ)
6. հուշարձան (քարե, նախշազարդ, հպարտ)
7. բերդ (կիսավեր, ալևոր, հինավուրց)
8. ցայտաղբյուր (գեղեցիկ, քանդակազարդ, զվարթ)
9. ամպ (ճերմակ, թավահոնք, անձրևաբեր)
10. գիրք (կաշեպատ, մաշված, իմաստուն)

3.Տրված բառերից առանձնացնե՛լ հոմանշային 10 զույգ։
Հսկայական, ողորկ, համեստ, վիթխարի, դժվար, հավաքել, դյութիչ, հուզիչ,
հմայիչ, ծավի, ստերջ, բիլ, դրվատել, դեղձան, գովել, դատարկել, սնապարծ,
անպտուղ, պարպել, խոնավ, ժողովել, տամուկ, խրթին, հարթ:
Հսկայական-վիթխարի
Ողորկ- հարթ
Դժվար-խրթին
Հավաքել-ժողովել
Դյութիչ-հմայիչ
Դրվատել-գովել
Ծավի-բիլ
Խոնավ-տամուկ
Պարպել-դատարկել

ավանդաբար (սկսած Արիստոտելից) առանձնացվող կատեգորիա, որը ներկայումս ունի թագավորության աստիճան։ Կենդանիները հանդիսանում են զոոլոգիայի ուսումնասիրման հիմնական առարկան։

Կենդանիները համարվում են էուկարիոտներ՝ այսինքն ունեն կորիզավոր բջիջներ։ Կենդանիների դասական հատկանիշներն են՝ հետերոտրոֆ լինելը (սնվում են պատրաստի օրգանական միացություններով) և ակտիվ տեղաշարժվելու ունակությունը։ Սակայն կամ մի շարք կենդանիներ, որոնք պասիվ են տեղաշարժվում և կան մի քանի սնկեր, որոնք հետերոտրոֆ են, սակայն չեն համարվում կենդանիների թագավորության անդամ։

Սովորաբար կենդանիները ասոցացվում են կաթնասունների հետ, սակայն իրականում կենդանիների թագավորությունը բացի կաթնասուններից ընդգրկում է նաև ձկներին, թռչուններին, միջատներին, սարդակերպերին, ծովաստղերին, որդերին և այլն։ Չնայած մարդը նույնպես մտնում է կենդանիների թագավորության մեջ, սակայն միշտ նշվում է առանձին։

Երբեմն կենդանիներ ասելով հասկանում են բոլոր կենդանի օրգանիզմները։

Կենդանիները բաժանվում են մի քանի խմբերի՝ ողնաշարավորներ (կաթնասուններ, թռչուններ, ձկներ, սողուններ, երկկենցաղներ), փափկամարմիններ (ոստրեներ, կաղամարներ, ութոտանիներ, խխունջներ), հոդվածոտանիներ (միջատներ, սարդեր, խաչափառներ, կարիճներ, հազարոտանիներ և այլն), օղակավոր որդեր, մեդուզաներ, սպունգներ։

Կենդանիները տարբերվում են մյուս օրգանիզմներից, քանի որ նրանք կորիզավոր են (կամ էուկարիոտ), այսինք նրանց բջիջները ունեն բջջակորիզ և ներքին թաղանթ։ Բացի դրանից նրանք բազմաբջիջ են, որը և նրանց տարբերում է միաբջիջ բույսերից և ջրիմուռներից։ Կենդանիներին բնորոշող հատկանիշներից է նաև նրանց շարժվելու կարողությունը, որի ընթացքում նրանք ծախսում են էներգիա։

Բոլոր կենդանիները բացառությամբ սպունգների ունեն միանման կառուցված՝ մկաններ, ներքին օրգաններ, (մարսողական, շնչողական և այլն) ուղեղ, աչքեր, ականջներ, քիթ, բերան, ոտքեր, ձեռքեր, ոսկորներ և այլն։ Կենդանիների օրգանիզմին հատուկ են նաև օրգանների և մարմնի այլ մասերի միացությունները։ Ի տարբերություն այլ կենդանի օրգանիզմների՝ կենդանիները բազմանում են սեռական ճանապարհով։

Համարյա բոլոր կենդանիները բազմանում են սեռական ճանապարհով՝ էգ և արու առանձյակների զուգավորումից առաջանում է նոր օրգանիզմ։ Սակայն կան նաև անսեռ բազմացման դեպքեր, երբ կենդանին առանց բեղմնավորման արտադրում է պտղաբեր ձվեր, սակայն այդ ձվերից առաջացած կենդանիների բջիջներում առկա է միայն մեկ ծնողի ինֆորմացիա։

Սովորաբար կենդանիների մոտ կան բազմացման ժամանակաշրջաններ՝ տարին մեկ կամ երկու անգամ։ Այդ ժամանակ կենդանիների մոտ առաջանում են հատուկ հորմոններ, որոնք էլ նրանց դրդում են գտնել հակառակ սեռի ներկայացուցչին բազմանալու նպատակով։ Շատ կենդանիներ զույգեն չեն փոխում կյանքի ընթացքում, կամ փոխում են միայն զուգակցի մահվանից հետո։ Արուների մոտ սկսվում է էգին տիրանալու պայքարը, որից հետո հաղթանակած առուն տիրանում է էգին։ Հղիության տևողությունը կախված է կենդանու տեսակից։ Ձագերի ծնվելուց հետո ծնողները հոգ են տանում ձագերին, բացառությամբ որոշ կենդանիների, որոնք ձագերին մեծացնելը թողնում են էգին (արջեր, որոշ կատվազգիներ և այլն)։